بررسی و شناسایی عوامل موثر در تأخیر اجرایی پروژه سد مروک
توجه به اهمیت آب بعنوان یک کالای اقتصادی و اینکه در آینده جنگ بین ملل و یا تعامل آنها بـر سـر ایـن کـالای
اقتصادی خواهد بود از مباحث روز است. جهت برخورد صحیح با این مسـئله و پاسـخگویی بـه مشـکلات آینـدگان و
ادای دین ضرورت حداکثر استفاده از این پتانسیل طبیعی و حیاتی امری اجتناب ناپذیر است و این نیز میسر نخواهد شد
مگر با اجرای طرحهای توسعه منابع آب شامل تأمین، ذخیره و انتقال آبهای سطحی به محلهای مصرف.
(شانظری، 1384)
جمھوری اسلامی ایران
وزارت نیرو
شرکت سھامی آب منطقھای لرستان
کمیتھ تحقیقات
(طرح تحقیقات کاربردی)
گزارش (نھایی)
بررسی و شناسایی عوامل موثر در
تأخیر اجرایی پروژه سد مروک
سازمان مجری:
جھاد دانشگاھی واحد لرستان
پژوھشگر:
پروانه نژادسبزی
زمستان 1389مقدمه
توجه به اهمیت آب بعنوان یک کالای اقتصادی و اینکه در آینده جنگ بین ملل و یا تعامل آنها بـر سـر ایـن کـالای
اقتصادی خواهد بود از مباحث روز است. جهت برخورد صحیح با این مسـئله و پاسـخگویی بـه مشـکلات آینـدگان و
ادای دین ضرورت حداکثر استفاده از این پتانسیل طبیعی و حیاتی امری اجتناب ناپذیر است و این نیز میسر نخواهد شد
مگر با اجرای طرحهای توسعه منابع آب شامل تأمین، ذخیره و انتقال آبهای سطحی به محلهای مصرف.
(شانظری، 1384)
اجرای طرحهای توسعه منابع آب و بطور خاص سدسازی حداقل یک دورهی 4 ساله را به خود اختصاص میدهـد هـر چـه
بتوان زمان ساخت اینگونه پروژهها را کاهش داد، هزینههای سرمایهی اولیه بطـور محسـوس کـاهش مـی یابـد و درآمـدهای
پیشبینی شده زود محقق میشود. اجرای یک طرح توسعه آبی مترادف است با تولید حجم مشخص و قابـل قبـولی از یـک
کالای اقتصادی بنام آب که مصرف به موقع آن در جهت اهداف کشاورزی، شرب، صنعت، کنتـرل سـیلاب و ... موجـب
توسعه اقتصادی و بالا بردن سطح درآمد مردم منطقه میشود و چون متغیرهای متعددی در اجرای پروژه آبی نقش دارند لذا
مدیریت زمان جهت هماهنگی هر چه بیشتر متغیرها در اجرای به موقع توسعه اینگونه پروژهها احساس مـی شـود. (شـانظری،
(1384
متأسفانه در کشور، اکثر پروژهها با وجود داشتن مشاور، پیمانکار و نظارت کارفرما، با تنگناها و نارسائیهایی از قبیل افزایش
هزینه، تأخیر در اجرا و دیگر مسائل جانبی مواجه شدهاند و این امر باعث سنگین شدن گـردش کـار و در بعضـی مـوارد بـ ه
توقف پروژه منجر گردیده است، موضوع افزایش زمان اجرای پروژهها در مقایسه با برآوردهای اولیه از موضـوعات مهمـی
است که بررسی علل آن از دیدگاه مدیریت ضروری به نظر میرسد. محـدودیت منـابع مـالی، کمبـود تجهیـزات مناسـب و
نیروی انسانی متخصص در بخشهای اجرایی الزام شناسایی عوامل تأخیر در اجرای پروژه را بیشتر میکند در استان لرسـتان
شرایط طبیعی و ویژگیهای اجتماعی و عدم برخورداری از طرحهای صنعتی توجه به بخش کشاورزی و دامداری را بیشـتر
میکند. لذا توسعه اقتصادی در بخش کشاورزی میسر نخواهد شد مگر با اجرای طرحهـای تـأمین منـابع آ ب، چـرا کـه آب
بعنوان مهمترین نهاده کشاورزی محسوب میگردد.
بنابراین اولین اقدام در جهت بهرهبرداری بهینه از پتانسل آب و خاک استان اجرای پروژههای منابع آبی خصوصاً سدسـازی
است.
در ارتباط با سدسازی باید گفت در این استان تنها سه سد تنگ هاله، خانآباد و کزنار در حال بهرهبرداری هستند، هفت سد
در دست ساخت و 31 سد در حال مطالعه میباشند.
در ارتباط با این پروژهها باید گفت که زمان واقعی اتمام آنها نسبت به زمان پیشبینی شده بـا تـأخیر انجـام شـده اسـت. از
جمله پروژههایی که با تأخیر مواجه شده است پروژه سدسـازی سـد مـروک مـی باشـد. ایـن سـد بـه لحـاظ موقعیـت در 40
کیلومتری جنوب شرقی بروجرد و 2 کیلومتری ده مروک قرار دارد و هدف از ساخت آن تأمین آب کشاورزی است و آب
قابل تنظیم سالانه آن 50 میلیون متر مکعب است.
حوضه اصلی این سد خلیجفارس و دریای عمـان و حوضـه فرعـی آن کـارون و نـام رودخانـه ت یـره مـی باشـند. سـد از نـوع
سنگریزهای با هسته رسی و طول تاج آن 451 متر و ارتفاع ازپی 67 متر، ارتفاع از بستر 64 متر، حجم بدنه سـد 3/65 میلیـون
مترمکعب، حجم مخزن در نرمال 120 میلیون مترمکعب و حجم مفید آن 110 میلیون مترمکعب است.
عوامل طرح عبارتند از دستگاه اجرایی، که آب منطقهای لرستان میباشد، شرکت مشاور آبفـن و پیمانکـار، شـرکت جهـان
کوثر است.
سال شروع عملیات اجرایی سد1380 و سال خاتمه 1390 تخمین زده شده است. که به دلیل عبور دو رشته خطوط لولههـای
نفت این طرح تا دو سال متوقف شد. پس از توافق با شرکت نفت جابهجایی خطوط لوله تا سال 1386 ادامـه پیـدا کـرد. در
حال حاضر سد به لحاظ پیشرفت فیزیکی در مرحله ساخت بدنه است و درصد پیشرفت آن 29/30 درصد میباشند. با توجـه
به توضیحات فوق سوالی که مطرح میشود این است که آیا با وجود وقفه ایجاد شده عملیات ساخت سد در زمان پیشبینی
شده به اتمام خواهد رسید؟ یا این پروژه نیز مانند سایر پروژهها با افزایش زمان مواجه خواهد شد؟
- آیا عوامل دیگری در تأخیر پروژه دخیل بودهاند؟
- آیا عوامل تأخیر مربوط به تعهدات کارفرما بوده است؟
- آیا عوامل تأخیر مربوط به تعهدات پیمانکار بوده است؟
- آیا عوامل تأخیر مربوط به تعهدات مشاور بوده است؟
- آیا عوامل تأخیر مربوط به شرایط محیطی و جوی بوده است؟
- آیا عوامل تأخیر مربوط به شرایط فرهنگی و ساخت اجتماعی حاکم بر منطقه بوده است؟
- آیا عوامل تأخیر مربوط به یکسری عوامل غیرقابل کنترل بوده است؟
۲اهداف پژوهش
هدف کلی :
شناسایی و تعیین عوامل تأخیر در اجرای پروژه سد مروک
اهداف فرعی:
تعیین ارتباط بین تعهدات کارفرمایی و تأخیر در اجرای پروژه
تعیین ارتباط بین تعهدات پیمانکار و تأخیر در اجرای پروژه
تعیین ارتباط بین تعهدات مهندسین مشاور و تأخیر در اجرای پروژه
تعیین ارتباط بین شرایط محیطی و جغرافیایی و تأخیر در اجرای پروژه
تعیین ارتباط بین شرایط فرهنگی و بومی حاکم بر منطقه و تأخیر در اجرای پروژه
تعیین ارتباط بین عوامل غیرقابل کنترل و تأخیر در اجرای پروژه
روش کار
روش کار پیمایشی می باشد و برای جمعآوری دادهها از ابزار پرسشنامه استفاده شده است.در این تحقیق با اسـتفاده از داده -
های بدست آمده و تجزیه و تحلیل آنها، همچنین بررسی مستندات به بررسی علل تأخیر پروژهی سد مروک پرداخته شـده
است.
با توجه به اینکه بررسی علل تأخیرات برای پروژه ی سد مروک میباشـد و تعـداد محـدودی متخصـص در ایـ ن زمینـه
فعالیت دارند. لذا نمونه برداری به شکل غیراحتمالی و هدفدار انجام شده است. مصاحبه آزاد با تعدادی از کارشناسان
صاحبنظر در زمینه موضوع، علیالخصوص مدیر اجرایی پروژه زمینه را برای نیل به اهداف موضوع تحقیق و چهارچوب
انتظارات فراهم ساخت.
جامعه آماری
در این تحقیق دو جامعه آماری وجود دارد.
جامعه آماری اول:
با توجه به ارکان اصلی پروژه (کارفرما، پیمانکار، مشاور) تمامی نمایندگان و کارشناسان این سه رکن کـه در اجـرای پـروژ
سد مروک دخیل بوده و همکاری دارند به عنوان جامعهی آماری محسوب میشوند که عبارتند از:متخصصین شـرکت آب
منطقهای به عنوان کارفرما، کارشناسان شرکت جها ن کوثر و شرکتهای همکار(پایش سد- تروند) آنها به عنوان پیمانکـار
و کارشناسان شرکت آبفن به عنوان مشاور
جامعه آماری دوم که عبارتند از:
تمامی مردمان ساکن در منطقه اجرای پروژه که حدود 4 (امامزاده هاشم، مروک، گوشه و دواریجـان) روسـتا مـی باشـند و
تقریباً 200 خانوار هستند از این روستاها، روستای مروک مشکل خاصی پیدا نکرده اسـت و روسـتاهای گوشـه و دواریجـان
بطور کامل به زیر آب خواهند رفت به همین دلیل سعی شد ساکنان این دو روستا جـزء نمونـه ی آمـاری قـرار گیرنـد، کـه
بدلیل کمی تعداد خانوارها از تمامی آنها به روش کیفی و مشاهده میـدانی مصـاحبه بـه عمـل آمـد تـا علـت معارضـه، عـدم
مشارکت، بیاعتمادی آنان مشخص گردد. حدود 100 پرسشنامه پرشد. (مصاحبه با اهالی روستا در تـاریخ 88/8/18 صـورت
گرفت).
روش نمونه گیری وتعیین حجم نمونه
روش نمونهگیری سرشماری می باشد.در این پژوهش به دلیل محدود بودن تعداد جامعهی آماری اول، از تمامی نمایندگان
مصاحبه به عمل آمد.که تعداد آنها حدود 25 نفر می باشد ،9 نفر از طرف کارفرما، 9 نفر از طرف پیمانکار و 7 نفر از طرف
مشاور حا ضربه همکاری شدندبه دلیل نزدیکی تعداد سه رکن خطاهای احتمالی ناشی از اعمال نظر هـر کـدام از ارکـان
سه گانه پروژه سر شکن و به حـداقل خواهـد رسـید .(توزیـع و گـردآوری پرسشـنامه هـا از مـرداد 88 الـی مهـر 88 بطـول
انجامید).
در مورد جامعه ی آماری دوم هم به دلیل محدود بودن تعداد خانوارها سعی شد از تمامی آنها به روش کیفی و بـه صـورت
حضوری مصاحبه به عمل آید که تعداد پرسشنامه های پر شده 100عدد میباشد.
۳روش تحقیق و ابزار جمع آوری اطلاعات
تحقیق به لحاظ ماهیت ،توصیفی است و روش آن پیمایشی می باشد. ابزار مورد استفاده جهت جمع آوری داده ها پرسشنامه
است.برای تنظیم پرسشنامه جامعه ی آماری اول و تعیین شاخصهای مورد نظر جهت شناسایی علل تأخیر پروژه بـه بررسـی
مستندات موجود در بایگانی دفتر نظارت و پیمانکار وگزارشات روزانه و هفتگی و ماهانه کارگاهو مصـاحبه ی تلفنـی و
حضوری با مدیر پروژه پرداخته شد، همچنین تحقیقات مشابه که در استانهای دیگـر انجـ ام شـده بودنـد مـورد مطالعـه قـرار
گرفتند.
در نهایت پرسشنامهای که شامل 6 قسمت متفاوت است تنظیم و طراحی گردید،که این قسمتها عبارتند از:
1- گویههایی که عوامل تأخیر مربوط به تعهدات کارفرما را میسنجد.
2- گویههایی که عوامل تأخیر مربوط به تعهدات پیمانکار را میسنجد.
3- گویههایی که عوامل تأخیر مربوط به تعهدات مهندسین مشاور را میسنجد.
4- گویههایی که عوامل تأخیر مربوط به شرایط محیطی و جوی را میسنجد.
5- گویههایی که عوامل تأخیر مربوط به شرایط فرهنگی و ساخت اجتماعی حاکم بر منطقه را میسنجد.
6- گویههایی که عوامل تأخیر مربوط به متغیرهای غیرقابل کنترل را میسنجد.
البته کلیه شاخصهای استخراج شده در یک دسته بندی کلی و بدون توجه به وابستگی آن به ارکان پروژه ارائه شـد ند
و در اختیار پاسخگویان قرار گرفتند. در مورد جامعهی آماری دوم نیز در میان مردم رفته و سؤالات را به صورت کلی و بـاز
مطرح کرده علت را با مصاحبهی حضوری جویا شدیم.
پیشینھ پژوھش
تحقیقھای چندی در رابطھ بررسی علل تأخیر پروژهھای توسعھای انجـام
گرفتھ است کھ چھار مورد آن کھ مشابھ تا موضوع این تحقیـق اسـت
راھکارھای اصلاحی انجام داده است. اجرای پروژه ھای خطوط انتقال نیروی بـرق آذربایجـان و ارائـھی - جعفرزاده یگانھ تحقیقی تحـت عنـوان شناسـایی علـل تـأخیردر شرح داده می شود.
در این تحقیق جھت شناسایی عوامل تأخیر سؤالاتی بشرح ذیل مطـرح
گردید:
۱- عوامل ایجاد کننده تأخیرات.
۲- عوامل مدیریتی ایجاد کننده تأخیر در پروژهھای خطوط انتقال
نیرو برق آذربایجان.
۳- پیشنھادات و راھکارھای مرتبط با شرایط برق آذربایجان.
دارند. جھت اعمال نتایج فوق پیشنھاد گردیده تغییراتی در جـدول فنی مشاور و تنظیم برنامھ زمانبندی واقعـی بیشـترین تـاثیر را - در مورد عوامل مشاور توانایی مدیریتی مدیر پـروژه، توانـایی گردیده تغییراتی در جدول ارزیابی پیمانکاران داده شود. پروژهھای انتقال نیرو دارد. جھـت اعمـال نتـایج فـوق پیشـنھاد پیمانکاران اجرائی بیشترین تـاثیر را در جلـوگیری از تـأخیرات توانــایی فنــی پیمانکــاران اجرائــی و ماشــینآلات و تجھیــزات - در مورد عوامل پیمانکار توانایی مالی پیمانکـاران اجرائـی و نتایج بھ دست آمده از این پژوھش بھ بشرح زیر میباشد:
پروژهھای خطوط انتقال نیرو دارد(جعفرزاده یگانھ غلامرضا-۱۳۸۳). توانایی فنـی آنھـا بیشـترین تـأثیر را در جلـوگیری از تـأخیر در رفع مشکلات حریم خطوط و توانایی مدیریتی مجریـان پروژهھـا و - در مورد عوامل کارفرما حمایت قاطع و مؤثر مسئولین کارفرمـا ارزشیابی مشاوران اعمال شود.
۱. علل تاخیر در پروژه ھای سدسازی چیست ؟ تحقیق خود بھ دنبال پاسخگویی بھ دو سؤال زیر است. سدسازی و پیامدھای ناشی از آن را بھ انجام رسانیده است. وی در - فھیمی آزاد تحقیقی تحت عنوان بررسی علل تأخیر در پـروژهھـای
۲.پیامدھای ناشی از تاخیر در پروژه ھای سدسازی چیست؟
نتیجھ حاصل حاصل از تحقیق میـدانی مبـین آنسـتکھ، بطـور کلـی،
عمومی قرار میگیرند. گرچھ عوامل عمومی خود بھ تنھائی اثر معنی پروژهھا داشتھ و بعد از آن بھ ترتیب عوامل کار فرمـا و عوامـل عوامل مشاور و پیمانکار بھ ترتیب بیشـترین تـاثیررا در تـاخیر
٤متغیرھای عمومی خود را در عدم تعھدات مالی کارفرما نشـان مـی- خصوصاً عدم ابلاغ بھ موقع تخصیص نمایان شده اسـت، و عمـلاً تـاثیر تاثیر آنھا بر زمانبندی پروژهھـا ناشـی از اثـر ایـن متغیرھـا مشاور، پیمانکار) تحت تاثیر مؤلفھھای عامل عمومی شکل گرفتـھ و داری بر تاخیر پروژهھا نداشـتھ، امـا سـایر عوامـل (کارفرمـا،
دھد.
عملیات و زمان پروژه» از بین ۸ مؤلفھ اثرگذار عامل پیمانکـار، مؤلفھ اثرگذار عامل مشاور ، مؤلفـھ «عـدم دقـت و بـرآورد حجـم تامین منابع مالی با توجھ بھ مدت زمان اجرای پروژه» از بین ۹ ھمچنین از بین ۹ مؤلفھ اثرگـذار عامـل کارفرمـا، مؤلفـھ «عـدم
مؤلفھ «عدم آشنایی پیمانکـاران بــا مـدیریت و برنامـھ ریـزی و
بدون احتساب عوامل مختلف محاسبھ شده و ترتیب و اھمیت آنھـا در را در تاخیر پروژهھا دارند. ضمناً رتبھ ھر کـدام از مؤلفـھ ھـا ابلاغ بھ موقع و متناسب تخصیص با اعتبارات مصوب» بیشترین تاثیر کنترل پروژه« از بین ۹ مؤلفھ اثرگذار عامل عمومی، «مؤلفھ عـدم
مصوب»، «عدم تناسب بین نرخ تعدیل و تـورم» در رتبـھھـای دوم و بالاترین رتبھ و «عدم ابلاغ بھ موقع و متناسـب تخصـیص اعتبـارات آشنایی پیمانکاران با مدیریت و برنامـھریـزی و کنتـرل پـروژه» تاثیرگذاری در تاخیر پروژه ھا نشان می دھـد، مؤلفـھھـای «عـدم
سوم می باشند.
جھت پاسخگوئی بھ سـؤال دوم بـا ا ستفاده از اسـناد و مطالعـات
توجیھی پروژهھا پیامدھای ناشی از تاخیر در ۹ پروژه عبارتند از
:
۱. عدم کسب درآمد پیش بینی شده حاصل از زیر کشت نـرفتن اراضـی
۲. عدم ایجاد اشتغال بھ موقع برای ۱۳۲۹۹ نفر با توجھ بھ اھداف بھ مبلغ ۹۹ میلیارد ریال
۹ پروژه
۳. عدم کسب درآمد از محل فروش آب بھای کشاورزی ، شرب بھ مبلـغ
۰/٤٤ میلیارد ریال
٤. افزایش ھزینھ ھای تمام شده پروژه ھا بھ علت پرداخت تعدیل ،
مابھ التفاوت مصالح ، بازنگری ناشی از تاخیر در بھـره بـرداری
حسین۱۳۸۱) . مطابق با برنامھ زمان بندی بھ مبلغ ۳۳۹ میلیارد ریال(فھیمی آزاد،
- یوسفیان در پروژهای تحت عنوان شناسایی عوامل مـؤثر در تـأخیر
برزو،۱۳۸۲). در زمینھ اجرای این نـوع پـروژه ھـا شـناختھ شـدند( یوسـفیان، انتخاب پیمانکار ضعیف، محدود بودن تعداد پیمانکاران و مشاوران تحقیق اصلی ترین علت تأخیر پروژه ھا، کلید در دست نبودن آنھا، راھکارھای کاھش آن نتایج زیر را بھ دسـت آورده اســت. در ایـن پروژه ھای خطوط انتقال و فوق توزیع شرکت بـرق منطقـھای غـرب و
اجرای طرحھای توسعھ منابع آب کشـاورزی در اسـتان کردسـتان بـھ - شانظری در تحقیقی تحت عنوان شناسایی و تحلیل عوامل مـؤثر در
مستندات و تحلیل آماری بھ موضوع پرداختھ است و از پروژهھـای اجـرا نتایج زیر دست یافتھ است محقق با طرح ھفت سئوال در دو بخـش بررسـی
شده و در حال اجرا در سطح استان٦ پـروژه بـزرگ را انتخـاب کـرده و
مستندات آنھا را بھ طور کامل مورد بررسی قرار داده است، بھ طـور
بر تاخیر در اجرای طرحھای توسـعھ منـابع آب اسـتان کردسـتان مشـخص کلی نتایج حاصل از بررسیھا ٤۲ شاخص را تحت عنوان عوامل تأثیرگذار
نموده است، کھ از نظر وابستگی علل تاخیر بھ ارکـان پـروژه ده شـاخص
محیطی و غیر قابل کنترل تشکیل میدھد(شانظری، اقبال ، ۱۳۸٤) . کارفرما، ده شاخص مشاور، ده شاخص پیمانکار و دوازده شاخص را عوامل
مدیریتی و محیطی مورد بررسی قرار داده است در این تحقیق ھریک پروژه شبکھ آبیاری و زھکشی میاناب شوشتر جنبھھای: فنی، مـالی، - شیخ گرگر در پژوھشی تحت عنوان عوامل موثر بر تاخیر در اجرای
از عوامل ذکر شده بھ عنوان یک معیار در تـاخیر پـروژه و درجـھ
تاثیر تاخیر مورد نقد قرار گرفتھ است. با عنایت بھ نتایج حاصل
تامین بھ موقع و بھ اندازه منابع مالی بیشترین درجھ تـاثیر را برابر ٤٦/۷ درصد بوده است و زیر معیـار مـالی مربــوط بـھ عـدم از تحلیل دادهھا درجھ تاثیر معیار مالی بیشترین عامل تـاخیر و
نتیجھ بین اثر ظرفیتی و اثر درآمدی فاصلھ پیـدا شــده و تـورم اتمام نمیرسد. ظرفیت تولید کار دیر در دسترس قرار میگیـرد. در شروع میشود، این پروژه درآمد ایجاد میکند، ولی چـون بـھ موقـع داشتھ است. نتایج تحقیق نشان داده است وقتـی پـروژهای عمرانـی
اقتصادی کاھش مییابد و ضد اشتغال عمل میکند. لازم بھ ذکـر اسـت میکشد، بازدھی سـرمایھ پـایین میآیـد و در اینصـورت نـرخ رشـد ایجاد میشود، و بعلت اینکھ اتمام پروژه بیش از حد معقـول طـول
٥تاخیر داشتھاند(شیخ گرگر،محمد حسین،۱۳۸٥). معیارھای مدیریتی، محیطی و فنـی بترتیـب کمتـرین تـاثیر را در
آببندی سدھا و تأثیر آن بر سایر بخشھای اجرایی بھ نتـایج زیـر - دیسفانی در تحقیقی تحت عنوان بررسی و تبیـین علـل تـأخیر در
رسیده است، تأخیرات تحمیل شده بر اجرای عملیات آببندی طرحھـای
سدھای مورد بررسی، نتایج بھ دست آمده در ارتبـاط بـا مطالعـات اساسی مطالعات، ساخت و مدیریت مربـوط میشـود. بـھ طـوریکـھ در عمرانی توسعھ منابع آب در بخش سدسازی عمدتاً بھ سھ عامل مھـم و
زمان اجرای آب بندی سدھا تا حد زیادی تـأثیر مسـتقیم بـر اتمــام تأخیرھای بوجود آمده در ساخت سدھا فعالیتھای آببنـدی میباشـد، نمیباشد. بررسیھا نشـان داد کـھ بیشـترین عامـل تأثیرگـذار در اجرا زیاد بوده و دامنھ مطالعات برای آب بندی پی سـدھا کـافی نیاز در حد متوسط ارزیابی میشـود کاسـتیھای مطالعـات در زمـان دوران مطالعات ھماھنگی کامل نداشتھ و کاوشھای ژئـوتکنیکی مـورد نشان میدھد نتایج بھ دست آمـده در مرحلـھ اجـرا، بـا نتـایج
بموقع پروژه داشتھ و تأخیر در عملیات آب بندی باعـث طـولانی شــدن
کھ از نوع بتونی می باشند و علت آن را می توان بھ تأمین مصالح گردد. در سدھای مورد بررسی بیشترین تأخیر مربوط بھ سدھایی است اجرای نوع سازه نیز باعث تأخیر در اجرای عملیات آب بنـدی مـی- زمان اجرا میگردد. بررسی سدھای مورد مطالعھ نشان داده اسـت کـھ
مورد نیاز، بویژه سیمان و ھمچنین تکنولوژی ساخت این نوع سـازه
بسیار زیاد است بطوریکھ اھمیـت دادن بـھ دانـش مـدیریت در حـد پروژهھای سد سازی و نقش مدیریت در اجـرای بموقـع سـدھا در حـد ھا نسبت داد. بررسیھای انجام شده نشان داده است عوامل اجرایـی
متوسط و توان مدیریتی پیمانکاران در حد متوسط تا کـم ارزیـابی
حد متوسط تا کم مدیریت میشوند و مدیریت بر منابع مالی نیـز در متوسط میباشد. ھمچنین برنامھ زمان بندی پروژهھای سـد سـازی در پروژهھای سد سازی، ترکیب یک تیم مناسـب کـاری، در حـد کـم تـا شده است، ھمچنین بررسیھای بعمل آمده نشان دھنده آن است کـھ در
مختص بھ استان لرستان پژوھشی تاکنون انجام نگرفتھ است. اما در رابطھ با بررسی علل تأخیر طرحھای توسعھ منابع آب و یا سدسازی حد متوسط ارزیابی شده است.
گذاشتھ شدن آنھا ٥٦ شاخص بعنوان علل تأخیر مـورد تأییـد قـرار حاصل کار در بررسی مستندات شناسایی ۹۱ شاخص بود،کھ با بـھ پرسـش مورد تجزیھ و تحلیل قرار گرفت. در بررسی مستندات کلیھ عوامل مرتبط با تـأخیر طـرح شناسـایی و نتیجھگیری بررسی مستندات نتایج آماری
گرفت.
با توجھ بھ میانگین بدست آمده از متغیر عوامل تأخیر مربوط بـھ و مدلسازی معادلات ساختار یافتھ استفاده شده است. پرداختھ، سپس جھت تعیین میزان اثر ھر کدام از آنھا از رگرسیون برای تجزیھ و تحلیل دادهھـا ابتـدا بـھ توصـیف آمـاری دادهھـا
میانگین بدست آمده از متغیر عوامل تأخیر مربوط بـھ کار فرمـا بھ پیمانکار در تأخیر پروژه متوسط رو بھ پایین است. پیمانکار ۲٦/٥۷، ومیانگین طیف ۹-٤٥ کھ ۲۷ است اثر عوامل مربوط
میانگین بدست آمده از متغیر عوامل تأخیر مربوط بھ شـرایط غیـر بھ مشاور در تأخیرپروژه متوسط است. است، با توجھ بھ میانگین طیف ۷-۳٥ کھ ۲۱ است اثر عوامل مربـوط میانگین بدست آمده از متغیر عوامل تأخیر مربوط بھ مشاور ۱۹/٥٤ مربوط بھ کار فرما در تأخیرپروژه متوسط رو بھ بالا است. ۳۹/٦۷ است، با توجھ بھ میانگین طیف ۱۳-٦٥ کھ ۳۹ است اثر عوامل
میانگین بدست آمده از متغیـر عوامـل تـأخیر مربـوط بـھ شـرایط متوسط است. است اثر عوامل مربوط بھ شرایط غیر قابل کنتـرل در تـأخیرپروژه قابل کنترل ۳۸/۲۷ است، با توجھ بھ میـانگین طیـف ۱۳-٦٥ کـھ ۳۹
۳۹ است اثر عوامل مربوط بھ شرایط فرھنگـی- اجتمـاعی در تـأخیر فرھنگی- اجتماعی ۳٥/۷٤ است، با توجھ بھ میانگین طیـف ۱۳-٦٥کـھ
با توجھ بھ معادلات رگرسیونی انجام یافتھ، میزان ھمبستگی میـان پروژه پایین است.
میزان ھمبستگی میان دو متغیـر تعھـدات کـار فرمـا و تـأخیر در میزان تعھدات پیمانکاری قابل تبیین است. میباشد بطورتقریبی ۱۸درصد تغییرات میزان پیشرفت پـروژه توسـط دو متغیر تعھدات پیمانکاری و تأخیر در اجـرای پـروژه (R=۰/۳۹ )
است. میزان ھمبستگی میان دو متغیر تعھدات مشـاور و تـأخیر در میزان پیشرفت پروژه توسط میزان تعھدات کار فرمـا قابـل تبیـین اجرای پروژه (R=۰/۸) مـیباشـد بطـورتقریبی ۷۲ درصـد تغییـرات
میزان پیشرفت پروژه توسط میزان تعھدات مشاور قابل تبیین است. اجرای پروژه (R=۰/۸٥) میباشـد بطـورتقریبی ٦٦ درصـد تغییـرات
٦میزان ھمبستگی میان دو متغیر شرایط غیر قابل کنتـرل و تـأخیر
میزان ھمبستگی میان دو متغیر شـرایط محیطـی- جـوی و تـأخیر در قابل تبیین است. میزان پیشرفت پروژه توسط میزان تغییرات شرایط غیر قابل کنتـرل در اجرای پروژه (R=۰/۸) میباشد بطور تقریبی ٦٥ درصد تغییـرات
میزان ھمبستگی میان دو متغیر شرایط فرھنگی- اجتمـاعی و تـأخیر تبیین است. میزان پیشرفت پروژه توسط میزان تغییرات شرایط محیطی- جوی قابل اجرای پروژه (R=۰/۱٥۹) میباشـد بطـورتقریبی ۲ درصـد تغییـرات
توان نتیجھ گرفت کھ میزان پیشرفت پروژه، بیش از ھر چیز بسـتگی با توجھ بھ دادهھای بھ دست آمده از معادلات خطی رگرسـیونی مـی- قابل تبیین است. میزان پیشرفت پروژه توسط میزان تغییرات شرایط فرھنگی- اجتماعی در اجرای پروژه (R=۰/٤) میباشد بطورتقریبی ۱٦ درصـد تغییـرات
ھمچنین بر اساس محاسبات انجام شده در مدلسازی ساختار یافتھ با جوی قرار میگیرند. قابل کنترل، پیمانکار، شرایط فرھنگی- اجتماعی و شرایط محیطـی- بھ تعھدات کارفرمایی دارد، سپس بھ ترتیـب مشـاور، شـرایط غیـر
پروژه دخیل ھستند. بھ تعھدات وی بیش از ھر چیز دیگـر در میـزان پیشـرفت و اجـرای تجزیھ و تحلیل ھای فوق نشان میدھد کھ کارفرما و عوامـل مربـوط غیرقابل کنترل و فرھنگی- اجتماعی قرار میگیرند. کارفرمایی است،. پس از آن بھ ترتیب مشـاور، پیمانکـار، شـرایط پیشرفت کار در درجھی اول وابستھ بھ عوامـل مربـوط بـھ تعھـدات استفاده از نرمافزار Lisrel ۸٫٥ تـأخیر در اجـرای پـروژه و میـزان
۸٥ درصد مردم منطقھ (صاحبان اراضی) بر ایـن بـاور اصـرار مـی- ۳-٥- نتیجھگیری بررسی کیفی مشکلات اجتماعی از نگاه مردم منطقھ
ورزیدند کھ دولت بھ وعدهھای خود،پس از عملیات اجرایی سـد عمـل
کھ دولت بابت خسارتی کھ در حین عملیـات اجرایـی ســد بـر آنھـا شود. بطوریکھ ٦۲/۲ درصدآنھا این اطمینان و اعتماد را نداشـتند نکرده، و ھمین امر سبب شده اعتماد آنھا بھ نمایندگان دولت کـم
اجتماعی انجام نشده است. طبق گفتگویی کھ، مبنی بر آگاھی مـردم در این پروژه نیز مانند سایر پروژه ھا در ابتدای امر مطالعـات شده،ساکنان محلی بھ دولت اعتماد نداشتھ باشند. تحمیل شده، پولی پرداخت نماید. عدم پرداخت بموقع خسـارت سـبب
نسبت بھ احداث سد درمنطقھ با آنھا صورت پذیرفت، تنھا ۲۰ درصـد
۸۱/.۸ درصد مردم اظھار داشتھاند،کھ نھرھـای آبیـاری منطقـھ در علیالخصوص جوانان نداشتھ است. سد استفاده نشده است و ساخت این پروژه درآمدی بـرای سـاکنان ، حدود ۷۰/۷ درصد از مردم معتقد بودند از بومیان منطقھ در سـاخت درصد افراد رضایت خویش را اعلام نموده اند. منطقھ ناراضی باشند،۹/۱ درصد ھم بـی تفـاوت بـوده وتنھـا ۲۸/۳ ھمین امر باعث شده ٦۲/٦ درصد ازآنھا از انجام چنین پروژهای در مطلع گردیده اند.٦۰/۲ درصد ساکنان از فواید سد آگاھی ندارند و افرادبعد شروع عملیاتی پروژه، از ساخت سد در منط قھ ی خودشـان افراد قبل از اجرای عملیاتی پروژه از آن اطلاع داشتندو ۸۰ درصد
جادهھا ومسیرھای روستایی باید گفت کھ ۹۲ درصد اعلام داشتند کـھ شده، در فصل آبیاری، ترمیم و بازسازی نشدهاند. در ارتبـاط بـا ھنگام ساخت سد تخریب شده و۹٥/٤ درصد اعلام نمودند نھرھای تخریب
احداث جاده جدید بیشتر از ۳ سال طول کشـیده و٤۰/۷ درصـد آنھـا ساخت جاده جدید ٥۷/۱ درصد روستاییان اظھار داشتھاند کـھ زمـان در ھنگام احداث سد جادهھای روستا تخریب شدهانـد، در موردزمـان
معتقد بودند کمتر از ۳ سال بطول انجامیده،۲/۲ درصد نیز اظھـار
۷۱/٤ درصد افراد بومی با اداره کل آب منطقھ اختلاف داشتھانـد و بی اطلاعی کرده اند.
از بعد آن بوده ، ۲/۲ درصد اظھار داشتھاند فرقـی نکـرده و ۹٤/٥ ۳/۳ درصد معتقد بودند موقعیت منطقھ قبل عملیات ساخت سد بھتـر کردند. عمده علت اختلاف را قیمت زمینھا و نپرداختن بموقع خسارت ابـراز
پس از مصاحبھ با مردم منطقھ عواملی کھ در حین ساخت پروژه باعث درصد معتقدند امکانات منطقھ بعد از ساخت سد بھتر شده است.
شدهاند: آزار و اذیت ساکنان محلی میشد مشخص گردیـد کـھ در ذیـل ارائـھ
* نپرداختن بموقع خسارت تحمیلی بھ آنھا
* بستھشدن راھھا و خرابی جاده وتغییر مسیر آن
* انفجارھای مکرر و صدای آن وزمین لرزه
* قطع آب و برق و محدودکردن امکانات منطقھ
* سر و صدای کامیونھا وگرد و غبار ایجـاد شـده حاصـل از تـردد
آنھا
۷* خسارت زدن بھ باغات و زمینھای کشاورزی و نھرھای آبیاری
* تــردد افــراد غیربــومی در منطقھ،کــھ بــدلیل ورود کــارگران و
مھندسین مشغول در امر اجرا بھ منطقھ و عـدم تجـانس بـا فرھنـگ
* از دست دادن زمینھای کشاورزی، باغات، خانھ وکاشانھ و بیکاری قابل تحمل نبوده و زندگی را بر مردم ناحیھ سخت نماید. محلی ممکن است، تنشھای اجتماعی ایجاد شود و بـرای مـردم بـومی
توسعھای با این عظمت قبل از اجـرای عملـی آن، اعتبـارات مـورد سوالی کھ در اینجا مطرح میشود این است کھ چرا برای اجرای طـرح
گذشت ۱۰ سال بھ برخی از افرادخسـارت دیـده،مبلغ کامـل پرداخـت کھ با نمایندگان سھ رکن اجرایی پروژه صورت گرفت، ھنـوز پـس از نیاز بھ اندازهی کافی و وافی تخصیص نیافتھ است؟ طبق مصـاحباتی
نشده است. آیا این درجھ کیفیت عملکرد در ساخت سد و ایـن نـوع
رفتار در قبال مردم منطقھ نمی توانـد حساسـیت ای جاد نمایـد و
نمودن روشھای ترویجی مناسب برای مطلعکردن مردم از فواید سـد و شاید میتوانست با مطالعھی ساخت فرھنگی- اجتماعی منطقھ و پیـدا کھ ذھن را درگیر مینماید. زمان، مالک خسارت دیده را، متضررتر نمیکند؟ اینھا سوالاتی اسـت باعث بروز مشکلاتی در پیشرفت پروژه گردد؟ آیا این تعویق وکشـتن
نموده و عملیات ساخت سد را سرعت بخشید و سبب شد مردم نسبت بـھ اثری کھ در پیشـرفت و توسـعھی منطقـھ دارد، سـاکنان را ترغیـب
حمایت بیشتری برخوردار نمایند. ساخت سد احساس مسئولیت بیشتری کننـد و نماینـدگان دولـت را از
از شاخصھای سرمایھاجتماعی اسـت کـم بـودن میـزان آن، نشـان از مردمی از اینگونھ طرحھا است. از آنجا کھ مشارکت اجتمـاعی یکـی یکی از عمدهترین مشکلات طرحھای توسعھای، اقبال کـم مشـارکتھـای
یکی از مھمترین عوامل توسعھ و پیشـرفت اجتمـاعی اسـت بطوریکـھ پایین بودن میزان سرمایھاجتماعی است. امـروزه سـرمایھاجتمـاعی
ای با میزان سرمایھ اجتماعی بالا، فـرد، اجتمـاع را بصـورت یـک باعث نجات اقتصاد جھان و رھا شدن آن از کساد میشود. در جامعـھ- از نظریھپردازان اقتصادی- اجتماعی، سرمایھ اجتماعی، در آینـده بعنوان بخش چھارم اقتصاد ھر کشور مطرح میشود و بھ گفتھی برخـی
مجموعھ معنادار، قابل فھم(ھمبستگی اجتمـاعی) و بـالقوه بـرای
مشارکت اجتماعی باوری است کھ طبق آن فـرد خـود را عضـو حیـاتی است (مشارکت اجتماعی). شود (پذیرش اجتماعی)، (انسجام اجتماعی) و در پیشـرفت آن سـھیم جامعھ تعلق دارد، آن را درک میکند، از طرف جامعھ پذیرفتھ مـی- رشد و شکوفایی میداند (شکوفایی اجتماعی) و احساس میکند کھ بھ
اجتماع می داند و فکر می کند چیز ارزشمندی برای عرضھ بھ دنیـا
ھستند کھ متناسـب بـا فرھنـگ و دانـش خـود از ایـن امکانـات و پروژهھای توسعھ و طرحھای عمرانی منابع آب، مردم ھستند و آنـان اگر بپذیریم کھ بھرهبرداران نھـایی و یکـی از عناصـر اصـلی در وی ارزش قائل است سھیم باشد. دارد و تلاش می کند در دنیایی کھ صرفا بھ دلیل انسان بودن برای
توسعھ و عمرانی کشور آن است کھ بدون توجھ بھ مردمی کھ از ایـن مسألھ اصلی در این راستا این است کھ آیا مسئولیت ما در طرحھای امکانات طرحھای عمرانی نیز یک ضرورت اجتنابناپذیر میباشد. جھات اجتماعی، اقتصـادی، سیاسـی و فرھنگـی در برنامـھریزیھا و تکنولوژیھای جدید استفاده میکنند، باید بپذیریم کــھ توجـھ بـھ
دیر یا زود اثر خود را از دست خواھد داد. لذا اجـرا و کـاربرد اصلی را در نظر نیاوریم مشارکت جنبھ صـوری و اجبـاری داشـتھ و گسترش دھیم یا خیر؟ مسـلماً اگـر پذیرنـدگان و اسـتفادهکنندگان امکانات بھرهمند میشوند، طرحھا را بـھ مرحلـھ اجـرا درآورده و
اجرای آن سھیم باشـند. بسـیاری از مـردم در حـال توسـعھ ھنـوز آگاھانھ آن را بپذیرند و با اشتیاق و دلگرمی در برنامـھریزی و طرحھای مشارکت مردمی زمانی ثمربخش خواھد بود کھ اھـالی منـاطق
پس طبیعی است کھ در ھر چھ با عنوان تازه و بھتر بھ آنھا معرفی پایبند سنتھا ھستند و روشھای سنتی را عاقلانھ و صحیح میداننـد.
شناخت کامل و دقیق مسائل اجتماعی و اقتصادی مردمی کـھ در بـالا اقداماتی دست زد، از جملھ: برای کاھش اثرات نامناسب اجتماعی و اقتصـادی طرحھـا بایـد بـھ بگیرند. میشود شک کننـد و نسـبت بـھ امتحــان و تجربـھ آن حالـت دفـاعی
برآورد صحیح و دقیق خسارات طرح، از جملھ از بـین رفـتن اراضـی میشود . طرحھای بزرگ این تاثیر در خارج از حوضھ و در سـطح ملـی جسـتجو دست و پایین دست طرح، تحت تاثیر احـداث آن قـرار میگیرنـد. در
خسارتھا بھ نحو عادلانھ . کشاورزی، جادهھـا، تاسیسـات، سـاختمانھا و ... و پرداخـت ایـن
۸برنامــھریزی و ھمــاھنگی کلیــھ نھادھــا، مســئولان محلــی یــا مردم بھ صورت تنگاتنگ درگیر است. از نظرات مردم در چگونگی اجرای طرح و سایر مواردی کھ با زندگی سھیم نمودن مردم در اجرای طرح و تصمیمگیریھای محلی و اسـتفاده
برخوردارشدن مردم محدوده طرح از امکانات بـرق، آب آشـامیدنی و بھرهبرداری از آن و منابع آبی آن . وزارتخانھھا و مقامات دولتی و معتمدین محلی در طـرح ، اجـرا و
موثر است؟ آیا خصوصیات و ویژگیھای طرح در تشویق مردم برای مشـارکت آنـان دولتی) چگونھ بوده است؟ تجربھھای گذشـتھ مـردم از تغییـرات برنامـھریزی شـده (طرحھـای خصوصیات و ویژگیھای مردم چقدر در مشارکت آنھا موثر است؟ آیا مردم مشارکت در طرح را مقرون بھ صرفھ میدانند؟ میزان آگاھی مردم از اھداف و محتوای طرح مذکور چقدر است؟ آیا طرح عمرانی با نیاز مردم منطبق است ؟ اجرا توجھ شده است؟ در جلب مشارکت چقدر بھ زمینھھای اجتماعی و فرھنگ مناسـب بـرای پنداشت مردم از طرحھای عمرانی آب چیست ؟ میشود با مفھوم واقعی مشارکت منطبق است؟ آیا آنچھ کھ تحت عنوان مشارکت در طرحھای عمرانی در نظر گرفتـھ ساختمانی، بھرهبرداری و نگاھداری از طرح اجرا شده. آشنا نمودن مردم بومی با طـرح و مشـارکت و ھمیـاری در کارھـای محل کارگاه طرح و ... . ایجاد احداث جادهھای محلی و روستایی و یا استفاده از امکانـات
تقدیر و تشکر
شرکت سھامی مدیریت منابع آب ایران تشکر و قدردانی میشود. در پایان از حمایتھای مالی دفتر امور پژوھشی و پشتیبانی علمـی
۱- آلادپوش، حمیـد. دانـش مـدیریت پـروژه. تھـران: مرکـز فرھنگـی منابع:
۲- احمدیان مزرعھ یزدی، محمود و ھمکـاران، مـدیریت پـروژه، نگرشـی انتشارات حامی،۱۳۷۷٫
آموزش مدیریت، ۱۳۷۹. سیستمی بھ برنامھریزی، زمانبندی و کنتـرل .کـرج :مؤسسـھ تحقیقـات و
۳- حـاج شـیر محمـدی، علـی. مـدیریت و کنتـرل پـروژه. اصـفھان:
ھای توسعھ منابع آب کشاورزی در استان کردسـتان، ۱۳۸٤ (پایـان- ٥- شاهنظری، اقبال، شناسایی و تحلیل عوامل موثر در اجرای طرح- سھامی انتشار، بھار سال ٤ . ۱۳۷۰- رفیع پور، فرامرز ، جامعـھ روسـتائی و نیازھـای آن ، شـرکت جھاددانشگاھی واحد صنعتی اصفھان، ۱۳۸۰٫
نامھ کارشناسی ارشد)
Abstract
During this study we try to find factors which cause delays in performance of “Merouk”
dam including project owner, contractor, consulting, unpredictable conditions, and
environmental and social-cultural conditions. Study method was data gathering by questionnaire method which for its consistency repetitive examine was employed.
There were two statistical communities in this study:
All related agents and main experts confining in the project of “Merouk” dam consists of
25 persons.
All inhabitants on the project site which consist of four villages of Emamzadeh-Hashim, Merouk, Gousheh and Davarijan (almost 200 families)
Because of limited statistical communities, specific sampling has not been chosen and reviews are done by non-probabilistic census method. Results of documental investigations declare 91 factors as delay causes. Whereas, 56 factors are determined
based on questionnaires for “Merouk” project.
۹Effect of factors related to contractor is less than average; project owner more than average; consultants and uncontrollable conditions about average and social-cultural
conditions is very low.
Furthermore, based on data founded by linear regression functions, 66% of project
advancement variation is dependent on contractor commitments, 72% is depends on
project owner commitments, 66% on consultant commitments, 65% on uncontrollable
conditions, 2% on environmental conditions and 16% on social-cultural conditions.
According to developed matrix, the most important factor in delaying in project and other factors include respectively: consulting, contractor, uncontrollable conditions and
social-cultural conditions are affecting factors.
Furthermore, the qualitative investigation of social problems based on interviews has shown that social studies have not been done. 80% of people had not been aware of
building a dam in their life region and 60,6 % of benefits of dam. 62,6 % of them disagree
to building the dam
۱۰
گروه: مقالات صورت گرفته
